Choroby nowotworowe są w Polsce drugą, najczęstszą przyczyną zgonów.
W większości przypadków zachorowanie na nowotwór wynika z szeroko rozumianych czynników zewnętrznych: stylu życia, złych nawyków żywieniowych, miejsca pracy i zamieszkania, zachowań społeczno-kulturowych. Rak szyjki macicy jest drugim pod względem występowania, po raku piersi, nowotworem złośliwym u kobiet na świecie.
Kobiety młode, poniżej 20. roku życia, rzadko chorują na raka szyjki macicy. Zachorowalność wzrasta wraz z wiekiem. Najczęściej chorują kobiety w przedziale wieku 45-65 lat. Po szóstej dekadzie życia kobiet zachorowalność na raka szyjki macicy zmniejsza się. Najczęstszą przyczyną zachorowania jest zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV (ang. Human Papillomavirus), który przenosi się m.in. drogą kontaktów seksualnych. Najczęściej są to typy wirusa HPV-16 i HPV-18. Do innych czynników ryzyka należą:
-
palenie papierosów
-
wiek życia kobiety
-
liczne porody
-
ryzykowne zachowania seksualne kobiety
-
ryzykowne zachowania seksualne partnerów kobiety
-
niski status socjoekonomiczny
-
długotrwałe przyjmowanie leków antykoncepcyjnych
-
obniżenie odporności (poprzez m.in. przyjmowanie leków sterydowych, obniżających odporność, cytostatyków, choroby wirusowe, np. HIV)
-
infekcje przenoszone drogą płciową (wywołane zakażeniem m.in. rzęsistkiem, chlamydią, wirusem opryszczki).
Wczesne zapobieganie zakażeniom HPV jest jednym z elementów profilaktyki pierwotnej raka szyjki macicy. Dostępne są na rynku szczepionki zapobiegające infekcjom HPV. Zmniejszają ryzyko nowego zakażenia i późniejszego nosicielstwa. Ich efektywność maleje jednak po rozpoczęciu współżycia płciowego. Dlatego do szczepienia należy kwalifikować nastolatki przed inicjacją seksualną.
Podstawą profilaktyki raka szyjki macicy są regularne badania ginekologiczne przezpochwowe z pobraniem materiału do oceny cytologicznej. Rozmaz cytologiczny pobiera się specjalną szczoteczką z trzech stref: tarczy szyjki macicy pokrytej nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, kanału szyjki macicy pokrytym nabłonkiem jednowarstwowym gruczołowym oraz strefy przekształceń (różnicowania się komórek) znajdującej się pomiędzy nimi. Pobrane komórki przenosi się na czyste, suche szkiełko podstawowe i utrwala specjalnym płynem. Tak przygotowany preparat dostarcza się do laboratorium, w którym dokonuje się jego oceny mikroskopowej. Można również wykonać badanie tzw. cytologię na podłożu płynnym. Końcówka szczoteczki cytologicznej, którą został wykonany wymaz, jest umieszczana w pojemniku ze specjalnym płynem, który zabezpiecza pobrane komórki. Pojemnik dostarcza się do laboratorium. Cytologia na podłożu płynnym umożliwia wykorzystanie pobranego materiału do ewentualnych dalszych badań (bez konieczności wzywania pacjentki), np. obecności wirusa HPV. Badanie cytologiczne jest oceniane wg systemu Bethesda (TBS – The Bethesda System). Oceniany preparat musi spełniać kryteria diagnostyczne, aby można go było ocenić i był wiarygodny. System Bethesda w następujący sposób klasyfikuje obraz cytologiczny:
- FI – wynik prawidłowy, w opisie zaznaczone są tylko prawidłowe komórki nabłonka płaskiego i gruczołowatego, co wskazuje, że wynik jest prawidłowy, nie stwierdza się cech śródbłonkowej neoplazji ani raka
- ASC-US – nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego o nieokreślonym znaczeniu – są one zmienione najczęściej w wyniku przewlekłego stanu zapalnego, w opisie zaznaczone są komórki świadczące o stanie zapalnym, trudne do jednoznacznej klasyfikacji. Jednak nie ma jeszcze nieprawidłowych komórek, z których mogą powstawać nowotwory
-
ASC-H – nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego, w których nie można wykluczyć zmian śródpłaskonabłonkowych dużego stopnia
-
LSIL – wynik nieprawidłowy, zmiana śródpłaskonabłonkowa małego stopnia, określona również jako CIN I, najczęściej jest to zmiana wynikająca z infekcji HPV
-
HSIL – wynik nieprawidłowy, zmiana śródpłaskonabłonkowa dużego stopnia, czyli dysplazja w nabłonku wielowarstwowym płaskim, oznaczana jako CIS, CIN II lub CIN III
Kobieta, która zamierza wykonać kontrolne badanie cytologiczne, powinna się do niego odpowiednio przygotować, spełniać pewne warunki:
-
badanie cytologiczne najwcześniej można wykonać 4 dni po zakończonej miesiączce i najpóźniej 4 dni przez jej rozpoczęciem
-
na 4 dni przed planowanym badaniem nie należy stosować preparatów/leków dopochwowych, tamponów, nie przeprowadzać irygacji pochwy
-
co najmniej 24 godziny przed badaniem cytologicznym powstrzymać się od współżycia płciowego
-
co najmniej 24 godziny przed badaniem cytologicznym nie poddawać się badaniu ginekologicznemu, przezpochwowym badaniu USG oraz pobieraniu wymazów z kanału szyjki
-
w przypadku istniejącego stanu zapalnego narządu rodnego najpierw należy go wyleczyć
-
optymalny czas pobrania wymazu to 5-10 dzień cyklu miesięcznego, przed wystąpieniem owulacji
Pierwsze badanie cytologiczne szyjki macicy u kobiety powinno być przeprowadzone mniej więcej po 3 latach od rozpoczęcia przez nią współżycia płciowego lub po 25. roku życia u kobiety nieaktywnej seksualnie, nie później jednak niż w 30. roku życia. U kobiet, u których nie występują czynniki ryzyka, a kolejne wyniki badania cytologicznego są prawidłowe, badanie można powtarzać co 3 lata.
Rak szyjki macicy ma powolny przebieg. Transformacja prawidłowych komórek w komórki nowotworowe przebiega latami. Badania cytologiczne i system Bethesda mają za zadanie wykrywanie wczesnych zmian, określenie ich typu i dzięki temu wdrożenie leczenia. Rak wykryty zbyt późno, niestety, jest śmiertelny.
