W dniach 16-18 maja 1942 roku – po dwóch latach od powstania – zostało zlikwidowane pabianickie getto. W tragicznych okolicznościach pabianiccy Żydzi przeprowadzeni zostali ulicami Warszawską i Zamkową. Słabi i chorzy w trakcie tej drogi byli mordowani…
16 maja 2023 roku, po 81 latach od tego wydarzenia, odbyły się uroczystości je upamiętniające.
Głaz pamięci
W centrum miasta – u zbiegu ul. Zamkowej i Wyspiańskiego, gdzie rok wcześniej stanął głaz upamiętniający wygnanych z terenu getta pabianiczan pochodzenia żydowskiego, zgromadzili się samorządowcy: prezydent Grzegorz Mackiewicz, wiceprezydent Aleksandra Jarmakowska-Jasiczek, wicestarosta Gabriela Wenne-Błażyńska, radni, a także przedstawiciele stowarzyszenia „Strażnicy pamięci”, Towarzystwa Miłośników Dziejów Pabianic, Pabianickiego Sztetla oraz stowarzyszenia „Podróż przez Pabianice”.
Uroczystości otworzył sekretarz miasta Paweł Rózga: – Znajdujemy się przed tablicą upamiętniającą dni od 16 do 18 maja 1942 roku, kiedy to na znajdującym się niedaleko stąd stadionie towarzystwa sportowego Krusche-Ender naziści zebrali osoby narodowości żydowskiej z likwidowanego pabianickiego getta. Większość z nich została wywieziona i zamordowana w obozie zagłady Kulmhof. Dzisiaj upamiętniamy 81. rocznicę tamtych wydarzeń.
Głos zabrał również prezydent Grzegorz Mackiewicz.
– Długo zastanawialiśmy się nad tym, kto będzie w najbliższych latach uczestniczył w uroczystościach rocznicowych, czy miejsce pamięci będzie puste i osamotnione czy też będzie żyło pamięcią – mówił. – Jesteście żywymi świadkami, tymi, którzy przenoszą tę pamięć. Pokazujecie swoją obecnością i postawą, że historia, nawet najbardziej tragiczna, może być zawsze żywa. Powinna być nie tylko w naszych sercach i pamięci. Powinniśmy pokazywać poprzez swoją obecność na takich rocznicach, że zawsze będziemy pamiętać o ofiarach tej tragedii.
Dyrektor Muzeum Miasta Pabianic Ryszard Adamczyk podkreślił znaczenie funkcjonującej przez 150 lat w naszym mieście społeczności żydowskiej. Zaakcentował wyraźnie jej wkład w rozwój przemysłu oraz kultury w Pabianicach. Przedstawił również tragiczne okoliczności likwidacji getta w naszym mieście.
Swoją wypowiedź podsumował słowami: – Niech dzisiejsza uroczystość przywróci pamięć o wszystkich Żydach, którzy na przestrzeni 150 lat żyli w naszym mieście.
Następnie władze miasta oraz powiatu złożyły wiązanki kwiatów przed pamiątkowym głazem. Zapłonął znicz.
Tablice wmontowane
Godzinę później u zbiegu ulic Warszawskiej i Bóźnicznej odbyło się uroczyste odsłonięcie symbolicznych tablic upamiętniających granice pabianickiego getta.
Uroczystość zainaugurowała Joanna Kupś, wiceprezes Towarzystwa Miłośników Dziejów Pabianic, która wyjaśniła cel upamiętnienia pabianickiej społeczności żydowskiej oraz sposób jego finansowania i realizacji. Pomysł zrodził się w 2021 roku. Na portalu zrzutka.pl pod hasłem „Upamiętniamy getto” od 6 czerwca do końca września 2021 można było wpłacać pieniądze na wykonanie tego projektu. Po wielu „turbulencjach” udało się uzbierać 7397 zł, a darczyńcami było 110 osób. Pamiątkowe tablice wykonała firma kamieniarska „Glob-Kam” z ul. Łąkowej.
– Dziękujemy wszystkim. I tym, którzy wpłacali rekordowe kwoty, a także tym, którzy przekazali nam symboliczną złotówkę – nie kryła wzruszenia wiceprezes.
Wyjaśniła również, że miejsce, w którym zostały zamontowane tablice, nie jest przypadkowe.
– Chcieliśmy, by płyty były zamontowane w miejscu, w którym umownie przebiegała granica getta. W tym momencie zamontowane są dwie tablice. Chcemy, by mieszkańcy wiedzieli, że było tu kiedyś takie miejsce, gdzie żyła wielka, wspaniała społeczność. Bardzo się cieszę, że Pabianice dołączyły do miejscowości, które dbają o pamięć o Żydach.
Uroczystego odsłonięcia tablic dokonał prezydent Grzegorz Mackiewicz przy udziale Joanny Kupś.
Kolejne dwie tablice, po zachodniej części getta, pojawią się w czerwcu.
To nie koniec rocznicowych obchodów! W najbliższą niedzielę o godz. 12.00 Pabianicki Sztetl zaprasza na spacer po cmentarzu żydowskim. 25 maja o godz. 18.00 w Muzeum Miasta Pabianic odbędzie się wykład dotyczący losów społeczności żydowskiej po likwidacji getta.
A wszystko to w jednym, szczytnym celu – upamiętnienia dziejów naszego miasta.
